Historia ludności określana mianem Słowian wymienia kilka przykładów państw słowiańskich. Na półwyspie Bałkańskim były to państwa karantańskie i bułgarskie, we wschodniej części kontynentu – Ruś Kijowska, a na zachodzie słowiańszczyzny – państwo wielkomorawskie.[1]

 
Pierwsze wzmianki na temat państwa morawskiego i jego władców sięgają IX w. i pojawiają się na fali zmian politycznych w środkowej części Europy spowodowanych podbojem Chaganatu Awarskiego przez Franków. [2]
 
W tym miejscu należy przytoczyć wydarzenia poprzedzające ów podbój i postać niejakiego Samona – kupca, który wsławił się podczas ogólnosłowiańskich powstań przeciw Awarom, co wyniosło go do tytułu władcy Słowian po zrzuceniu awarskiego jarzma. Istnieje hipoteza mówiąca o związku państwa Samona (623-660), które sprowadziło osadników na Morawy i sąsiednie tereny, a powstałym w IX w. państwem morawskim. [3]
 
Samo powstanie państwa morawskiego i wewnętrzne przeobrażenia wśród plemion, które do niego doprowadziły pozostają dzisiaj zagadką. Prawdopodobnie nastąpiło to na przełomie wieków VIII i IX przed śmiercią Karola Wielkiego.[4]
 
Państwo Słowian zachodnich występuje w historiografii pod kilkoma nazwami, w zależności od kronikarza, który na własny sposób chciał podkreślić jego znaczenie. Najczęściej są to „Wielkie Morawy” oraz „Rzesza Morawska”, co podkreśla federacyjny charakter organizacji.[5]
 

Organizacja państwa Wielkich Moraw

Mojmirowice – słowiańska dynastia zapoczątkowana przez Mojmira I. Kolejni członkowie rodu byli władcami państwa wielkomorawskiego aż do jego upadku w roku 907.
 
Władcami państwa byli przedstawiciele dynastii Mojmirowiców, tytułowani w źródłach jako: rex, dux, princeps, comes, vladyka[6].
 
Znaczący udział w administracji kraju, a zarazem głos doradczy mieli książęta wywodzący się z Moraw. Źródła przyznają im niepodważalną rolę stosując rozróżnienia w nazewnictwie pomiędzy nimi, a innymi możnymi. Owi „inni” to np. wojewodowie czy żupani sprawujący funkcje administracyjne i wojskowe[7].
 
Wykopaliska archeologiczne świadczą o zasobności grodów w dobra materialne oraz o rozbudowanej skarbowości. Dochody książąt pochodziły z danin, opłat targowych i celnych, hodowli zwierząt oraz wypraw wojennych[8].
 
Pozwalały one utrzymać urzędników, dwór oraz drużynę, która oprócz pospolitego ruszenia stanowiła trzon sił zbrojnych[9]. Można stwierdzić, że Morawy w drugiej połowie IX w. to stabilny i rozwinięty (jak na tamte czasy) gospodarczo obszar, posiadający dziedziczną władzę książęcą, organizację sądowniczą, skarbową i wojskową. Badacze spierają się co do klasyfikacji typu państwa morawskiego. [10]
 
Część jest przekonana, że stanowiło ono państwo wczesnofeudalne na wzór zachodnioeuropejski[11], a część odmawia mu tego statusu bądź wskazuje typ monarchii patrymonialnej lub nietypową hybrydę będącą połączeniem tych dwóch[12]. Pozostaje to nie do końca zbadane z uwagi na brak wystarczającej wiedzy związanej z organizacją skarbową państwa.

Dzieje państwa Wielkomorawskiego

Terytoria państwa Wielkomorawskiego
 
Pierwszym znanym przedstawicielem dynastii był Mojmir. Jego panowanie przypadło na lata 820-846. Już na samym początku, bo w 822 roku przyjął on chrzest od państwa wschodnio-frankijskiego i zaszczepił chrześcijaństwo na Morawach[13].
 
Władca zdawał sobie sprawę o nieuchronności zmiany religii i dlatego dokonało się to w sposób łagodny bez zniszczenia dorobku kultury[14]. Dzięki podbojom powiększył on terytorium swego państwa o księstwo „Pribiny” w kierunku Dunaju oraz na zachód do Kotliny Czeskiej. Wkrótce po jego śmierci państwo wschodnio-frankijskie z królem Ludwikiem na czele interweniowało na Morawach w 846 r. osadzając na tronie bratanka Mojmira — Rościsława[15].
 
Druga taka interwencja w 855 r. poskutkowała narzuceniem swojego zwierzchnictwa przez Franków. Zagrożenie ze strony Franków wydawało się znaczne, dlatego władcy Moraw oraz Bułgarii zaprosili do siebie z Bizancjum misję chrystianizacyjną[16]. Było to posunięcie stricte polityczne, bowiem Morawy już od kilkudziesięciu lat pozostawały pod zwierzchnictwem arcybiskupstwa w Salzburgu, a chanowie bułgarscy także zdążyli przyjąć chrzest[17].
 
Misją, która w 864 roku wyruszyła na tereny Wielkich Moraw przewodzili bracia Cyryl i Metody. Złotym okres państwa wielkomorawskiego przypadł podczas panowania Świętopełka I (871-894)[18]. Przyłączył on część terytorium dzisiejszej Słowacji i Węgier, a ponad to Czechy, Zakarpacie, Łużyce, Małopolskę i Śląsk[19]. Osłabione walkami wewnętrznymi po śmierci Świętopełka, państwo wielkomorawskie (820-907) upadło pod naporem koczowniczych Węgrów przybywających przez północne Karpaty[20].
 

Podsumowanie

 
Państwo Wielkomorawskie pod względem długowieczności okazało się słabe, wręcz efemeryczne. Trwało, bowiem niecałe cztery pokolenia. Jednak nie w długości istnienia tkwi jego ważkość. Było ono bezpośrednim, częściowym lub całkowitym antenatem państw młodszej Europy[21].
 
Przede wszystkim Czech, Polski, Węgier, a także w duchowym wymiarze z uwagi na działalność Cyryla i Metodego Bułgarii, Serbii, Macedonii oraz Rusi Kijowskiej. Właściwa dla krajów takich jak Czechy czy Polska tolerancja religijna, szanująca różne liturgicznie odmiany chrześcijaństwa miała tutaj swoje korzenie[22].
Z geopolitycznego punktu widzenia obszar zajmowany przez państwo wielkomorawskie stanowił i stanowi strategiczny punkt na kuli ziemskiej zwany Międzymorzem i dlatego powstanie na tym obszarze większej organizacji państwowej jest z góry narażone na zagrożenia ze strony wszystkich sąsiadów.