Historia polskich powstań jest o tyle heroiczna, co tragiczna. Dlatego warto zwrócić uwagę na chlubną kartę, jaką w historii zbrojnych buntów przeciw zaborcom zapisali powstańcy wielkopolscy.

 
Choć ogólnonarodowe zrywy rodziły się w bólach, niejednokrotnie wybuchały bez należytych przygotowań i zbierały żniwo w postaci tysięcy niewinnych istnień polskich patriotów (1), to były wydarzeniem istotnym dla odrodzenia kraju, a powstanie Wielkopolskie jednym z punktów przełomowych w odradzaniu się Polski.
 

6 Stycznia 1919 roku

 
Bitwa o Ławicę, która miała miejsce 6 stycznia 1919 roku (2) może budzić zdumienie, nie tylko faktem wyjątkowej pomysłowości powstańców, którzy imali się różnych sztuczek, by zdobyć usytuowane w Ławicy lotnisko, ale także wartościa zdobytego w wyniku szturmu łupu, który szacuje się na 200 milionów marek niemieckich. (3) Okazało się, że zajęte niewielkim nakładem sił lotnisko kryło w sobie niewyobrażalnie wartościowy sprzęt, który okazał się być największym łupem w historii polskiego oręża. (4)
 

Szturm 400 powstańców

 
Warto jednak lepiej przybliżyć same okoliczności szturmu i powody, dla których grupa około 400 (5) powstańców pod przewodnictwem podporucznika Andrzeja Kopy postanowiła zająć ten strategiczny punkt sił niemieckich w Wielkopolsce.
 
Otóż, po wybuchu Powstania Wielkopolskiego oddziały powstańcze w ciągu zaledwie kilka dni zdołały opanować cały Poznań, co zwiastowało sukces i wlało nadzieję w serca walczących. Niestety, solą w oku dowódców powstania pozostawało lotnisko w podpoznańskiej Ławicy.
 
Szybko ośrodek ten stał się dla Polaków głównym celem ataku, (6) ze względu na wieści, jakoby Prusacy składowali tam dużą ilość sprzętu lotniczego i balonowego. Plany generałów musiały zostać szybko wprowadzone w życie, ponieważ do Poznania dotarła wieść o planowanym odwecie Prusaków, którzy mieli zbombardować Poznań, wykorzystując, o ironio, zasoby z lotniska w Ławicy (dziś powszechnie uważa się, że była to próba dezinformacji ze strony okupantów [7]).
 
Ostateczna decyzja o ataku zapadła w nocy z 4 na 5 stycznia 1919 roku, jeszcze tego samego dnia powstańcy udali się do Ławicy, sugerując Niemcom poddanie się bez walki. Ci byli w stanie na to przystać, znając determinację Polaków, żądali jednak przy tym, by mogli opuścić lotnisko z pełnymi honorami. Na to nie mogło przystać polskie dowództwo, (8) co porucznik Fischer, dowódca lotniska skwitował słowami: „A zatem czekamy na was. Będziemy się bić”.
 
Odebranie lotniska siłą okazało się nieuniknione, a datę szturmu wyznaczono na wczesne godziny poranne 6 stycznia. Siły polskie uciekły się do sprytnego fortelu, przecinając kabel elektryczny łączący Ławicę z Poznaniem, co pozwoliło skryć się powstańcom pod osłoną mroku. Bitwa rozpoczęła się o 6:30, a do zajęcia lotniska Polacy potrzebowali zaledwie dwudziestu minut.
 
(9) Niemcy, wbrew wcześniejszym zapowiedziom, nie walczyli do ostatniej kropli krwi, a straty, biorąc pod uwagę o jak ważny punkt strategiczny toczyły się walki, były nieznaczne — zginął zaledwie jeden powstaniec, dwóch wrogów, a kilkanaście osób zostało rannych. (10)
 
Gdy opadł bitewny kurz, oczom zwycięzców ukazał się widok, który przechodził ich najśmielsze oczekiwania. Wśród łupów znalazło się kilkaset rozmontowanych i zakonserwowanych samolotów bojowych, a także balony obserwacyjne, sprzęt lotniczy i części zamienne, a w okolicznych hangarach m.in. karabiny maszynowe i zapas bomb. (11)
 

Niespodziewany skarb

 
Niespodziewane znalezisko wywołało euforię wśród ludności Poznania, a dowódcy nie zwlekali, szybko tworząc lotnicze eskadry, oparte na samolotach zdobytych w wyniku przejęcia lotniska w Ławicy. Dały one początek historii polskiego lotnictwa, które w ówczesnym czasie było dopiero w powijakach i miały kluczowe znaczenie dla dalszych losów powstania — zarówno dlatego, że dawały Polakom możliwość przeprowadzania skutecznych nalotów na ośrodki niemieckie, jak i podbudowały morale powstańców i zachęciły do dalszych walk narodowowyzwoleńczych.
 
Niestety, nie było nam dane długo cieszyć się spektakularnym sukcesem. Już tego samego dnia Niemcy zdecydowali się na odwet, wysyłając z Frankfurtu bombowce, mające za zadanie bombardowanie okolic Poznania, w tym Nakła i Ławicy. (12) Choć straty po stronie polskiej były niewielkie (zaledwie jeden zabity i trzech rannych [13]), nalot niemiecki nieco ostudził nastroje ludności. W tej sytuacji sierżant Pniewski zdecydował się odpowiedzieć ciosem na cios i podjął decyzję o nalocie na lotnisko we Frankfurcie, z którego to Niemcy przypuścili atak. W ataku miał zamiar oczywiście wykorzystać zdobyte w Ławicy łupy, a jego datę wyznaczył na 9 stycznia 1919 roku, zaledwie dzień po zakończeniu nalotów na podpoznańskie miejscowości. Odwet okazał się nad wyraz udany…
 
Nalot przeprowadzony 9 stycznia był pierwszym w historii polskiego lotnictwa (14), co ukazuje, jak przełomowym wydarzeniem w historii polskiego wojska było zajęcie niemieckiego sprzętu składowanego w Ławicy. Okazuje się, że łup zagarnięty przez Polaków miał nie tylko niewyobrażalną wartość pieniężną, ale także odegrał niebagatelną rolę w przebiegu Powstania Wielkopolskiego.
 
Gdy pierwsze bomby zaczęły spadać na lotnisko we Frankfurcie, Niemcy byli zaskoczeni tym, jak szybko polskie lotnictwo zorganizowało kontratak, a 900 kg materiałów wybuchowych, zrzuconych nad lotniskiem, wprowadziło przerażenie w szeregi wroga. Najlepiej świadczy o tym fakt, że w ich wyniku okupanci zaprzestali nalotów na Poznań, a także całkowicie wyłączyli ośrodek we Frankfurcie z użytku.
 
(15) Choć na dłuższą metę zasoby powstańców okazały się niewystarczające i nie mogli stanąć do walk powietrznych z niemieckimi lotnikami jak równy z równym, skutecznie ograniczyli oni poczynania sił wroga w okolicach Frankfurtu, i skutecznie zastraszyli dotychczas pewnych siebie Niemców. Warto się zastanowić, jak wyglądałyby losy powstania, gdyby szturm na Ławicę się nie powiódł. Czy działania Polaków nadal stałyby pod znakiem pasma sukcesów?
 
Trudno wyrokować i gdybać, jedno jest jednak pewne: zajęcie pozornie błahego punktu na mapie, jakim było lotnisko w Ławicy, okazało się być jednym z ważniejszych wydarzeń powstania i przełomowym punktem w historii walk, ale także, by ująć wagę zdobytych łupów w szerszym kontekście – w historii polskiego lotnictwa.
 

Podsumowanie

 
To właśnie odkryte w podpoznańskiej miejscowości samoloty pozwoliły rozwinąć skrzydła polskim lotnikom, a niemiecki sprzęt wykorzystywany był m.in. w walkach o Kijów, przy odpieraniu ataków bolszewickich w 1920 roku, czy w I powstaniu śląskim. (16, 17) Ławica okaże się później być jednym z najważniejszych ośrodków polskich sił powietrznych, (18) a historia ataku na lotnisko zainspiruje wielu adeptów sztuki lotniczej, już po zakończeniu walk o Wielkopolskę.
 
Przykrym jest fakt, że historia bohaterskiej szarży na niemieckie lotnisko, a także wyjątkowe okoliczności i skutki ataku, odeszła w zapomnienie i pozostaje dziś jedynie wyjątkowo ciekawą anegdotą — anegdotą o tym, jak grupa powstańców wielkopolskich chwyciła Boga za nogi, zdobywając z rąk niemieckich łup warty, bagatela, 200 milionów marek…