Lata 1939-1945 zapisały się w zbiorowej świadomości wielu nacji jako okres wyjątkowo krwawych prześladowań, których dopuszczali się zwolennicy hitlerowskiej ideologii na przedstawicielach różnych narodowości.

 
Nie ulega jednak wątpliwości, iż, choć represje i poniżenia stały się powszechnym widokiem w państwach okupowanych przez nazistowskie Niemcy, Hitler pałał największą, iście niepojętą, nienawiścią do Żydów. Jednocześnie w roku wybuchu II wojny światowej, niemal 10% polskiego społeczeństwa stanowiły osoby pochodzenia żydowskiego(1), co dla führera stanowiło znakomitą okazję do krwawej zemsty na przedstawicielach znienawidzonej przez niego nacji.
 
Choć istnieją przesłanki ku temu, by sądzić, że sam przywódca nazistowskich Niemiec miał żydowskie korzenie(2), motywy jego bestialskich działań, które doprowadziły do haniebnego zjawiska, zwanego Holocaustem, do dziś nie zostały w pełni wyjaśnione.
 
Przy tym, warto jednak zaznaczyć, że Polacy w większości nie pozostali bierni na krzywdę wyrządzaną żydowskiej braci i, choć w trakcie drugiej wojny światowej zdarzały się również niechlubne epizody z udziałem Polaków zastraszonych wizją represji ze strony Niemców, ze wszelkich sił nieśli pomoc prześladowanym za ich pochodzenie Żydom, niejednokrotnie samemu stawiając na szali własne życie.
 
Warto bliżej przyjrzeć się zjawisku pomocy niesionej Żydom przez obywateli polskich oraz zakrojonych na szeroką skalę represji, które spadały na Polaków za wspieranie tak znienawidzonej przez Hitlera nacji…
 
Już od pierwszych dni okupacji Niemcy podejmowali bardzo zdecydowane działania mające na celu odseparowanie ludności polskiej i żydowskiej. Jednym z kluczowych punktów ich planu było koncentrowanie osób narodowości żydowskiej w większych skupiskach, zlokalizowanych w miastach.
 
Był to oczywiście zalążek projektu, który w ciągu późniejszych tygodni przerodził się w wizję ściśle strzeżonych dzielnic zamieszkiwanych jedynie przez Żydów — gett. Pierwsze z nich powstało już w październiku 1939 roku w Piotrkowie Trybunalskim(3), a największym stało się utworzone rok później getto Warszawskie, zrzeszające niemal 450 tysięcy osób(4), które to stało się tłem dla wielu powieści, czy opracowań historycznych — głównie za sprawą swojej bogatej historii.
 
Ponadto zwolennicy Hitlera w tym samym czasie rozpoczęli zakrojoną na niewyobrażalną skalę akcję propagandową, mającą na celu dyskredytację wizerunku Żyda w oczach obywateli aryjskich — głównie Polaków. Na Żydów zrzucano winę za wybuch wojny, obarczano ich odpowiedzialnością za przenoszenie chorób zakaźnych i kreowano wizerunek Żyda-złodzieja.(5) Te bezpodstawne insynuacje trafiały na podatny grunt(6), stawiając Żydów w negatywnym świetle jeśli chodzi o ich zbiorowe postrzeganie w społeczeństwie polskim.
 
Ich działania miały na celu znaczne ograniczenie przypadków pomocy ofiarom Holocaustu ze strony Polaków — przez pryzmat czasu możemy jednak orzec, że na pozór genialny propagandowy plan Hitlera nie spełnił w całości pokładanych w nim nadziei. W historii możemy znaleźć wiele przykładów zaprzeczających wizerunkowi Polaka wspierającego nazistowskie poczynania w kwestii „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”, który został fałszywie ukształtowany tuż po wojnie, a który pokutuje w światowej świadomości po dziś dzień.
 
Niemcy wprowadzili racjonalny system kar i nagród dla Polaków, które stosowano wobec obywateli utrzymujących jakiekolwiek kontakty z Żydami. Za wydawanie ich w ręce Niemców polscy obywatele byli odpowiednio gratyfikowani, głównie finansowo bądź w postaci produktów żywnościowych(7), z drugiej strony za udzielenie jakiejkolwiek pomocy (zarówno materialnej, jak i schronienia czy nawet w wypadku handlu z osobami pochodzenia żydowskiego) Polaków czekały surowe kary, najczęściej wiążące się z utratą życia.
 
Sankcje zostały formalnie uporządkowane przez rozporządzenia, podpisane przez miejscowych gubernatorów, które weszły w życie w poszczególnych dystryktach Generalnego Gubernatorstwa w 1941 roku. W sposób zdecydowany głosiły one, że każdy Polak udzielający schronienia bądź karmiący Żyda poza terenem getta, podlega karze śmierci.
 
(8) W świetle późniejszych rozporządzeń i obwieszczeń, represje wobec Polaków niosących pomoc Żydom stały się jeszcze surowsze. Najwyższą cenę płaciło się już nie tylko za bezinteresowną pomoc, lecz także za transportowanie osób pochodzenia żydowskiego, przekazywanie ich korespondencji, a nawet za transakcje handlowe, które nie wynikały przecież z pobudek altruistycznych handlarzy, lecz były dla nich jedynie okazją do zysku.
 
Mimo wszystkich powyższych przeciwności, Polacy nieustająco i za wszelką cenę starli się nieść pomoc prześladowanym przez Niemców przedstawicielom wyklętej nacji, niejednokrotnie ryzykując życie swoje i swoich rodzin – hitlerowcy, stosując politykę zastraszania i odpowiedzialności zbiorowej, stosowali najwyższy wymiar kary nie tylko wobec osoby bezpośrednio skalanej współpracą z Żydami, ale również wobec jego rodziny, a nawet całych lokalnych społeczności! Jak zatem wyglądała pomoc ze strony polskiej i jakie były reperkusje heroicznego poświęcenia Polaków?
 
Symbolem cierpień Polaków mordowanych za pomoc Żydom stał się los rodziny Ulmów ze wsi Markowo. W 1942 głowa domu, Józef Ulma, przyjął pod swój dach ośmioro Żydów, gdzie przez niemal dwa lata zdołał ukrywać ich obecność przed niemieckimi funkcjonariuszami.(9) Ostatecznie, w 1944 roku jego fortel został odkryty, a Niemcy rozstrzelali zarówno wszystkich przetrzymywanych przez niego Żydów, jak i całą rodzinę Ulmów — w tym w bestialski sposób zamordowano szóstkę dzieci!(10)
 
W sposób nie pozostawiający miejsca na swobodną interpretację, przykład ten obrazuje w jak brutalny sposób naziści starali się rozprawić z kwestią żydowską, a także jak wielkim priorytetem było dla nich zastraszenie Polaków i całkowite odcięcie Żydów od pomocy ze strony obywateli polskich.
 
Przykład rodziny Ulmów nie jest oczywiście odosobniony — możemy powołać się także na bestialski akt spalenia żywcem 34 osób ze wsi Ciepielowo(11), czy spacyfikowanie całej wsi Obórki, w której to zabito 39 osób, między innymi za udzielenie schronienia i regularną pomoc osobom pochodzenia żydowskiego.(12) Przykłady można by mnożyć w nieskończoność, jednak na podstawie przytoczonych przykładów można wysnuć mrożące krew w żyłach wnioski, dotyczące bezwzględności działań okupantów oraz tego, na jak szeroką skalę zakrojona była akcja mająca na celu całkowitą zagładę narodu żydowskiego, znana dziś pod nazwą Holocaustu. W kolejnych latach Polaków spotykały bardzo dotkliwe reperkusje, bezpośrednio wiążące się z niesieniem pomocy Żydom, nad nimi także warto się pochylić i zanalizować motywy działań nazistów.
 
Liczba zamordowanych w wyniku represji za udzielanie pomocy nacji żydowskiej nie została nigdy precyzyjnie ustalona — identyfikacja osób, które poniosły śmierć nie była łatwa, ponieważ Niemcy skrzętnie ukrywali ślady swojej działalności, ponadto nie wiadomo, jak wiele hitlerowskich zbrodni nigdy nie wyszło na jaw.
 
Przyjmuje się, że ich liczba wahała się między 2 a 50 tysięcy osób(13), co znakomicie ukazuje, jak wielkim poświęceniem wykazywali się Polacy i dla jak wielu spośród naszych rodaków punktem honoru było niesienie pomocy uciśnionym Żydom. Choć nie sposób nie wspomnieć o częstych przypadkach obojętności, czy wręcz antysemityzmu w Polsce w czasach II wojny światowej, na tle innych państw Europy Polacy wykazali się wyjątkowym heroizmem i odwagą w dziedzinie pomocy znienawidzonej przez fuhrera nacji.
 
(14) Mimo skrajnie niesprzyjających warunków, polskiemu podziemiu w 1942 roku udało się powołać między innymi Radę Pomocy Żydom (tz. „Żegotę”)(15), a ich działania pozwoliły przeżyć wojnę około 40-60 tysiącom Żydów, którzy bez pomocy Polaków nie mieli by szans na przetrwanie.
 
(16) Całe zjawisko niezłomnej postawy Polaków i niemieckich represji wobec nich znakomicie podsumowują słowa aktywisty Żegoty, Marka Arczyńskiego – „w warunkach niespotykanego gdzie indziej terroru stosowanego przez Niemców, ratowanie Żydów w Polsce urastało do aktu szczególnego poświęcenia i bohaterstwa”, które, poprzez ich ponadczasowy wymiar, niech staną się podstawą do dalszych rozważań nad losami narodu żydowskiego i roli jaką Polacy odegrali w związku z kwestią żydowską, w latach 1939-1945.